راهبرد تولی برای شیعیان عصر غیبت در روایات صادقین(ع)

حجت الاسلام و المسلمین سید ابراهیم معصومی در مصاحبه خود با انجمن علمی مهدویت حوزه، تولی را یکی از راهبردهایی عنوان کرد که امام باقر(ع) و امام صادق (ع) برای شیعیان در عصر غیبت ارئه کردند:
تولّی بر وزن ترقّی مصدر باب تفعّل از ماده «ولی» و در لغت به معنای پذیرش ولایت و کسی را ولیّ خود قرار دادن است. ولیّ در زبان عرب به معنای دوست، یاور و سرپرست آمده است. چنانکه مصدر آن «ولایت» نیز به معنای دوستی، یاوری و سرپرستی استعمال شده است. بنابراین تولّی هم می تواند به معنای پذیرش دوستی و کسی را دوست خود قرار دادن باشد و هم می تواند به معنای پذیرش سرپرستی و کسی را سرپرست خود قرار دادن. اما با توجه به موارد استعمال این کلمه در آیات و روایات می توان گفت که دوستی و سرپرستی لازم و ملزوم یکدیگرند و پذیرش دوستی مقدمه پذیرش سرپرستی است.(دهخدا، ۱۳۷۷، ج۵، ص۶۲۷۲. طباطبایی، ۱۳۷۴، ج ‏۹، ص،۵۴۳).
همچنانکه که درباره شرایط سیاسی اجتماعی شیعیان عصر صادقین(ع) گفته شد به لحاظ شرایط خفقانی که شیعیان را احاطه کرده بود و آنها به راحتی نمی توانستند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و همچنین به خاطر حفظ جان خود به تقیه و مدارا امر شده بود ترس آن می رفت که جامعه شیعی در مدت زمانی، به دلیل تقیه و آشکار نکردن اعتقادات خود، در دل سایر مذاهب اسلامی هضم شده و چیزی از تشیع باقی نماند، لذا صادقین(ع) برای حفظ و تقویت اعتقادات آنها، استراتژی تولی و تبری را مطرح کرد تا شیعیان در عین اینکه ظواهر خود را همسان حاکمیت قرار دهند اما در دل محبت به اهل بیت(ع) و دشمنی دشمنان اهل بیت(ع) را داشته باشند، این حرکت یک معیار و راهبرد از طرف ایشان برای شیعیان ارائه گردید.
درباره تولی روایات متعددی از امام باقر و امام صادق(ع) در قالب راهبرد تولی مورد بررسی قرار می گیرد.
امام باقر(ع) روایاتی را برای شیعیان درباره محبت و ولایت مداری نسبت به اهل بیت(ع) و امام زمان(عج) ارائه فرمودند که در ذیل به آنها پرداخته می شود.
ابوحمزه ثمالی (ره) درباره اهمیت ولایت اهل بیت(ع) از امام باقر چنین نقل می کند:
به حضرت باقر(ع) گفتم: یابن رسول الله (ص) فدایت شوم، شخصی روز روزه دار و شب به عبادت می گذراند و صدقه می دهد و جز خیر و خوبی از او نمی دانم جز آن که اقرار به ولایت شما ندارد؟ می¬گوید: امام (ع) تبسم کرد و فرمود: ای ثابت، من در برترین مکان های زمین هستم اگر بنده ای همیشه در سجده در میان رکن و مقام باشد تا پایان عمر که از دنیا برود ولی ولایت ما را نشناسد این عبادت سودی به حال او ندارد(نوری، ۱۴۰۸، ج، ۱ ص ۱۵۰)
امام باقر (ع) درباره محبت نسبت به مهدي موعود (عج) مي فرمايد:
هر كس دوست دارد خدا را ملاقات كند، در حالي كه ايمانش كامل و اسلامش نيكو باشد، پس دوست دار حضرت حجت صاحب الزمان منتظر باشد(مجلسی، ۱۴۰۳، ج۳۶، ص ۲۹۶).
بنابراين، ايمان با محبت و ولايت امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) كامل مي شود و يكي از وظايف شیعیان، دوستي ایشان و تقويت آن در قلوبشان است.
امام صادق(ع) نیز روایاتی را برای شیعیان درباره محبت و ولایت مداری نسبت به اهل بیت(ع) و امام زمان(عج) ارائه فرمودند که در ذیل به آنها پرداخته می شود.
امام صادق (ع) در باره محبت و دوستی نسبت به اهل بیت(ع) در زمان غیبت ایشان می فرماید:
چون به‏روزى گرفتار شدى كه در آن امامى از آل محمد [صلّى‏اللَّه‏عليه‏وآله] را نديديد، پس دوست بدار هر كه را دوست مى‏داشتى و دشمن‏بدار هر كه را دشمن مى‏داشتى و به ولايت هر كه سر مى‏سپردى، گردن گذار و امر فرج را صبح و عصر منتظر باش(النعمانى، ۱۴۰۳ق، ص ۱۰۴).
در حديثي امام صادق (ع) از پدرانش از امام علي (ع) نقل می کنند که آن حضرت فرمودند:
برادرم رسول خدا به من فرمود: کسي که دوست دارد خدا را ملاقات کند در حالي که ايمانش کامل و اسلامش نيکوست پس بايد تحت ولايت حجت صاحب الزمان قرار گرفته و او را دوست بدارد(مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج ۳۶ ص ۲۹۶)
راهبرد تولی که تبلور روایات نورانی فوق است، بیانگر این مطلب است که اگر شیعیان بخواهد در عصر غیبت همچنان بر روی خط اصیل اسلامی حرکت کند و منحرف نشود باید تولی خود را نسبت به کسانی که خداوند در قرآن فرموده حفظ کنند و الا دچار مشکلات همان کسانی میشوند که از مسیر ولایت دور شدند، این راهبرد در عین ظرافت، مرز بین هدایت و گمراهی را در خود نشان میدهد.